Verliefd worden na de dood van je partner

“Willen jullie me beloven dat jullie niet boos worden als papa ooit weer verliefd wordt? Denk dan alsjeblieft niet dat hij mij is vergeten, want dat is niet zo. Ik gun hem echt een nieuwe relatie. Het is zo’n lieve man. Hij hoeft niet alleen te blijven.” Woorden van mijn moeder (41) in 1983, op haar sterfbed. Mijn broer en ik waren veertien en zeventien jaar oud. Mijn vader 44. We beloofden het.

Zoveel jaren later snap ik pas hoe bijzonder deze vraag van haar was. Ze gaf hem de ruimte om weer gelukkig te worden. Zonder haar. Heel veel mannen en vrouwen die hun partner verliezen krijgen iets heel anders te horen. Of mogen van zichzelf niet meer gelukkig worden met een nieuwe liefde. En sommigen krijgen van hun omgeving afkeurende opmerkingen over een nieuwe relatie.

Studievriendin

Neem Mark, drie jaar geleden verloor hij zijn vrouw Anneke. Hij bleef achter met twee kleine kinderen. “Mijn hoofd stond die eerste twee jaar helemaal niet naar een nieuwe relatie. Ervoor zorgen dat ik overeind bleef met de meisjes was al een grote uitdaging.” Tot hij een half jaar geleden Ilse weer zag, een oude studievriendin die al jaren gescheiden bleek te zijn. “Het klikte direct, onze gesprekken waren al snel heel vertrouwd en tijdens de tweede afspraak kreeg ik ineens ongelooflijke kriebels.”

Op de vraag hoe dat voelde, grijnst hij. “Ik herinnerde me ineens de woorden van Anneke. ‘Vergeet niet dat alles in je lijf het nog doet, Mark’, zei ze een paar maanden voor haar dood. Ik wilde daar niets van horen, was na al onze jaren samen nog steeds verliefd op haar. Maar ze was heel duidelijk. ‘Je bent een jonge man, je hebt nog een leven voor je, je hoeft jezelf niet op te sluiten. Probeer er open voor te staan.’ Daardoor durfde ik de gevoelens toe te laten. Na twee maanden heb ik Ilse voorgesteld aan de meisjes. En heb ik kennis gemaakt met haar zoon en dochter. Het klikt en ook de meisjes vinden het fijn als Ilse er is. Ik voel me echt weer gelukkig, al blijven we aan Anneke denken en over haar praten.”

Oordelen

Heel anders reageerden enkele vriendinnen van Anneke. Mark: “Ik kreeg vorige maand een mail waarin ze vertelden dat ze heel verdrietig waren dat ik nu alweer toe was aan een relatie. Dat zij de dood van Anneke nog lang niet verwerkt hadden en niet snapten dat ik er blijkbaar al wel overheen was. Hield ik nog wel van haar? Ik heb niet geantwoord. Wat moet ik nu met die mail?”

Oordelen vellen geeft alleen maar meer verdriet en stress

Praten geeft lucht

Erg jammer dat de vriendinnen van Anneke helemaal geen vragen hebben gesteld in de mail. Natuurlijk kan het confronterend zijn als de man van je overleden vriendin een nieuwe partner krijgt. Ook kinderen van een overleden ouder vinden het soms heel erg lastig als hun vader of moeder een nieuwe partner krijgt. En dat mag. Maar stel dan vragen. Vaak wil je weten of er dan nog wel ruimte is om te praten over die overleden vriend, vriendin, vader of moeder. En of je eigen verdriet er nog wel mag zijn nu je vader of moeder zo gelukkig is met een nieuwe partner. Praten geeft lucht aan gevoelens. En vragen stellen geeft ruimte. Oordelen vellen, iets ongevraagd invullen voor een ander, geeft alleen maar meer verdriet en stress.

Dubbel

Mark zucht. “Ze vragen niet hoe het was om avond na avond alleen je bed in te duiken en die lege kant te zien. Ze vragen niet hoe het is om 24 uur per dag verantwoordelijk te zijn voor twee kinderen die hun moeder zo missen. Ze vragen niet hoe het is om geen maatje meer te hebben. Eigenlijk ben ik zo kwaad over die mail. Zij hebben allemaal een volledig gezin. Wat een luxe. Anneke was wel belangrijk voor hen, maar zij zijn geen weduwe geworden. Zij hebben nog een partner.”

Natuurlijk houdt Mark nog steeds van Anneke. Dat zal hij altijd doen. Dat hij nu een relatie met Ilse heeft, verandert daar niets aan. De liefde voor haar heeft geen plaats gemaakt voor de liefde voor Ilse. En ook heeft hij nog steeds verdriet.

Het is soms heel dubbel

Soms is dat heel lastig. “Het is soms heel dubbel. Huilen om je overleden vrouw en tegelijkertijd verliefd zijn op een andere vrouw. Maar Ilse geeft me de ruimte om te huilen en te lachen. Zij voelt geen concurrentie met Anneke. Ze kende Anneke. Ze praat ook met onze dochters over hun moeder. Wat was het fijn geweest als de vriendinnen van Anneke dat ook hadden gedaan. Mij de ruimte geven om uit te leggen hoe ik me voel. Maar ik voel alleen maar oordelen.”

Vooroordelen

Vooroordelen uit de omgeving kunnen veel kapot maken. Maria de Greef schrijft daarover in haar boek dat gaat over een nieuwe liefde vinden na de dood van je partner.

Op vijfentwintigjarige leeftijd werd Maria zelf weduwe. Jaren later wordt ze verliefd op haar huidige partner, die ze al als collega kende. Ze interviewde tientallen andere mensen die na het verlies van hun partner een nieuwe relatie kregen en bestudeerde zo’n beetje alle rouwboeken over liefde na het verlies van je partner. Maria ontdekte dat bijna iedereen last heeft van negatieve reacties uit de omgeving. Alsof de liefde voor de overleden partner niet sterk genoeg was. Maar ook de eigen gevoelens zijn vaak erg verwarrend. Hoe kan ik zo verliefd zijn en tegelijkertijd nog zoveel pijn voelen?

Verschil mannen en vrouwen

Wat ik bijzonder vind, is dat in het boek zowel mannen als vrouwen aan het woord komen. Er is namelijk nog een vooroordeel: dat mannen veel eerder een nieuwe relatie aangaan na de dood van hun partner dan vrouwen. “Jouw vader had natuurlijk na de dood van je moeder heel snel weer een nieuwe vrouw, want zo gaat dat bij mannen. Die blijven niet lang alleen. En dus had jij weer een nieuwe moeder. Daarom hebben weduwen met kleine kinderen het moeilijker dan weduwnaars.”

Ik kan niet tegen leedconcurrentie

De woorden van deze rouwdeskundige tijdens een bijeenkomst over de steun voor mensen die jong hun partner verliezen sneden als een mes door mijn ziel. Of weduwes andere steun nodig hadden dan weduwnaars, vroeg de staatssecretaris die een pilot op wilde zetten voor jonge weduwen. “Nee,” zei ik. “Ook mijn vader had steun nodig na de dood van mijn moeder. Ik denk dat iedere weduwnaar en weduwe de vraag verdient: Wat heb je nodig?’ De rouwdeskundige was het niet met me eens. Vrouwen die een partner verloren waren zielig. Net als zij. En weduwnaars waren dat niet. “Kijk maar naar je vader. Hoe lang was hij alleen?” Ik nam heel diep adem. “Zijn hele verdere leven”, zei ik zachtjes. En liep weg. Ik kan niet tegen leedconcurrentie.

Maria kwam het verschil tussen mannen en vrouwen ook niet tegen trouwens. Niet in de praktijk en niet in onderzoeken. Ook vrouwen hebben na de dood van hun partner over het algemeen behoefte aan een nieuwe relatie. Hoe jong of oud ze ook zijn. En dat zegt niets over de liefde voor de overleden partner.

Ruimte

Voor mijn lieve vader was er maar ruimte voor één grote liefde. Mijn moeder. Hoe wij het hem ook gunden: hij had er geen plek meer voor in zijn hart. Een keer had hij kortstondig een platonische relatie. Toen de vrouw in kwestie aangaf dat ze toch wel wat meer wilde, een echte relatie, gaf mijn vader aan dat dit er niet in zat. Ze werd boos en maakte het uit. Hij was er niet rouwig om. “Ik kan nooit meer intiem met een vrouw zijn, ik denk alleen maar aan je moeder.” De schat. Wij vonden het jammer, maar hij had er vrede mee. En dus wij ook.

Mijn vader zocht liever het gezelschap van zijn broers en van mannelijke vrienden. Vissen, zwemmen, kaarten, biljarten, naar de kerk gaan, reisjes maken. Daar leefde hij van op. En van zijn kinderen en kleinkinderen. Ook ging hij mensen helpen die dat nodig hadden. Ritjes naar de dokter of naar het ziekenhuis. En hij werd uitgenodigd door bevriende echtparen. De nachten waren zwaar, juist dan miste hij mijn moeder. Maar door zijn netwerk en bleef hij overeind staan. En door te mogen blijven praten over zijn grote liefde.

Het mág

Een nieuwe liefde vinden na de dood van je partner. Het is normaal, het mag, maar het hoeft niet. Vul niet in voor een ander wat goed is en geef mensen als Mark en mijn vader alsjeblieft de ruimte. Ben je zelf weer verliefd geworden en voel je je wel eens schuldig ten opzichte van je overleden partner? Het zegt iets over de liefde die je nog steeds voelt voor hem of haar. Druk die gevoelens niet weg, maar praat er juist over. Over de liefde, die van vroeger en die van nu. Gun jezelf deze nieuwe gevoelens en wees mild voor jezelf.