Uit: Houd me Vast – Sue Johnson
Wat is een pijnplek?
Wat is een pijnplek precies? Ik definieer het als een overgevoeligheid die is ontstaan door momenten in iemands vroegere of huidige relaties waarop een hechtingsbehoefte herhaaldelijk verwaarloosd, genegeerd of weggewimpeld is, zo’n plotselinge slaapaanval betekent voor mij dat ik me emotioneel in de steek gelaten voel.
François, een van mijn cliënten, is overgevoelig voor elke suggestie dat zijn vrouw Nicole hem misschien niet meer aantrekkelijk vindt, of dat ze interesse krijgt in een andere man. In zijn slechte eerste huwelijk was zijn vrouw hem talloze malen openlijk ontrouw geweest. Nu raakt hij in een blinde paniek als Nicole op een feestje vriendelijk lacht tegen zijn beste vriend, of als ze niet thuis is wanneer hij veronderstelt dat ze er wel is.
Linda beklaagt zich dat ze zich echt gekwetst voelt als haar man Jonathan ‘me niet regelmatig vertelt dat ik er leuk uitzie of dat ik iets goed gedaan heb. Ik voel me ineens overspoeld door pijn en dan word ik rancuneus en ga op je vitten,’ zegt ze tegen hem. Linda herleidt die overgevoeligheid tot haar moeder. ‘Die heeft me nooit een complimentje gegeven of me voor wat dan ook geprezen en ze zei altijd dat ik lelijk was. Ze vond dat je iemand nooit moet prijzen, want dan doet hij zijn best niet meer. Ik snakte naar erkenning door haar en nam het haar kwalijk dat ze me die onthield. En ik denk dat ik dat nu van jou verlang. Dus als ik me helemaal heb opgedoft en je vraag hoe ik eruitzie en jij me dan afwimpelt, dan doet dat pijn. Je weet dat ik behoefte heb aan een pluimpje, maar dat wil je me niet geven. Zo voelt het tenminste. Ik kan die dingen niet in perspectief zien, daarvoor steekt het te veel.’
Mensen kunnen diverse pijnplekken hebben, al is gewoonlijk één de belangrijkste als aanjager van de vicieuze cirkel waarin een stel verzeild kan raken. Voor Steve is het een dubbele slag als zijn vrouw, Mary, zegt dat ze wel wat vaker seks zou willen hebben. Je zou dat een heel positief verlangen kunnen noemen. Maar voor Steve is zo’n uiting van haar een geleid projectiel dat zijn seksuele zelfvertrouwen aan flarden schiet; zijn amygdala schreeuwt uit: ‘Dekking zoeken!’ en hij duikt weg. Steve reageert op Mary door zich af te sluiten en haar buiten te sluiten. ‘Ik voel me ineens weer terug in mijn eerste huwelijk, toen ik te horen kreeg dat ik een enorme teleurstelling was en twijfels kreeg over alles wat ik deed in het algemeen, maar vooral in bed.’ Een herinnering uit zijn jeugd maakt die pijnplek nog gevoeliger: Steve was de kleinste in de klas en zijn vader vroeg hem steeds, in het bijzijn van zijn broers: ‘Heb ik het nu tegen Steve of tegen Stefanie?’ Die ervaring bracht hem het gevoel bij dat hij ‘niet mannelijk genoeg was voor een vrouw’.
Maar pijnplekken herinneren niet altijd aan wonden uit het verleden; ze kunnen ook ontstaan in je huidige relatie, zelfs wanneer die in het algemeen gelukkig is, als we ons bijzonder emotioneel verwaarloosd of verlaten voelen. Pijnplekken kunnen ontstaan bij grote veranderingen of crises, zoals het krijgen van een kind, ziekte of het verlies van een baan, wanneer we bijzonder sterk behoefte hebben aan de steun van onze partner en die uitblijft. Ze kunnen zich ook ontwikkelen als een partner voortdurend onverschillig lijkt, wat een allesoverheersend gevoel van pijn veroorzaakt, die zelfs bij kleinigheden kan opspelen. Als onze geliefde niet reageert op onze signalen kan onze emotionele huid opengekrabd worden.
Hoe je kunt weten dat een pijnplek wordt geraakt
Er zijn twee tekenen die erop duiden dat je pijnplek geraakt is, of die van je partner. In de eerste plaats treedt er plotseling een radicale verandering op in de emotionele toon van het gesprek. Jij en je geliefde zaten net nog grappen te maken en nu is een van jullie van streek of woedend, of juist afstandelijk en koel. Je bent uit je evenwicht geslagen. Het is alsof de spelregels zijn veranderd zonder dat je het wist. De gekwetste partner geeft nieuwe signalen af en de ander probeert te begrijpen wat er aan de hand is. Zoals Ted me vertelt: ‘We zitten in de auto gewoon wat te praten en ineens zakt de temperatuur in de auto naar ver onder nul. Dan kijkt ze bijvoorbeeld weg van me, naar buiten, haar mond in een strakke lijn, nors, alsof ze wou dat ik niet bestond. Hoe komt zoiets nou toch?’
In de tweede plaats lijkt de reactie op een vermeend vergrijp buiten alle proporties. Marla vertelt: ‘Meestal vrijen we op vrijdagavond. Dus ik wachtte op Pierre, maar toen raakte ik verwikkeld in een telefoontje met mijn zuster, die erg van streek was. Het duurde ongeveer een kwartier. Pierre kwam naar beneden en ontplofte zowat. We kregen weer ruzie, zoals gewoonlijk. Hij is gewoon onredelijk als hij zo doet.’ Nee, dat is hij niet, maar Marla begrijpt de logica van de liefde nog niet en Pierre kan zijn pijn niet verklaren, niet aan zichzelf en niet aan zijn vrouw. Hij zegt: ‘Mijn verstand zegt: “Waar maak je je eigenlijk druk om? Kalm aan!” Maar ik ben dan al tegen het plafond gevlogen.’
Het zijn allemaal tekens dat er plotseling basale hechtingsbehoeften en -angsten worden geactiveerd. Onze diepste en sterkste emoties krijgen ons plotseling in hun macht. Om onze pijnplekken echt te begrijpen, moeten we de diepere emoties achter die gevoeligheid nader bekijken en ze met zachte hand uitpakken en stap voor stap verkennen, zodat we ermee kunnen leren omgaan. Als we dat niet doen, brengen die emoties ons in sneltreinvaart tot een defensieve reactie, meestal woede of verlamming, die onze partner een volkomen verkeerd signaal geeft. In een onveilige relatie verbergen we onze kwetsbaarheid, zodat onze partner ons nooit echt ziet.
Laten we eens stap voor stap nagaan wat er gebeurt als er iets schuurt tegen een pijnplek.
- Een hechtingssignaal eist onze aandacht op en stelt ons hechtingssysteem in werking, onze verlangens en onze angsten. Een hechtingssignaal kan van alles zijn dat je emoties losmaakt: een blik, een zinnetje, een verandering in de emotionele toon van een interactie met je partner. Hechtingssignalen kunnen positief of negatief zijn en goede of slechte gevoelens opwekken. Een hechtingssignaal dat tegen een pijnplek schuurt stelt een ‘o jee’-alarm in werking. ‘Er gebeurt iets vreemds, iets slechts, iets pijnlijks,’ zegt je brein. Het alarm kan gaan rinkelen als je een ‘kritische’ toon hoort in de stem van je geliefde of wanneer je partner zich afwendt net als jij om een knuffel vraagt. Marie zegt tegen haar man Eric: ‘Ik weet dat je zorgzaam voor me wilt zijn en dat ben je ook. Je praat met me over mijn problemen. En alles is goed en wel, totdat je zegt: “Kijk eens,” op dat toontje, alsof ik een dom kind ben dat niets weet. Alsof ik door een speld gestoken word. Het komt op me over dat je geen geduld met me hebt, dat je denkt dat ik dom ben. En dat doet pijn.’ Dat is nieuw voor Eric: hij dacht dat ze ruzie hadden omdat ze het niet eens was met zijn opvattingen.
- Ons lichaam reageert. Mensen zeggen dan: ‘Mijn maag draait om en ik hoor dat mijn stem schril wordt,’ of: ‘Ik word koud en stil.’ Soms kunnen we alleen door naar ons lichaam te luisteren erachter komen hoe we ons voelen. Een heftige emotie mobiliseert het lichaam. Het wordt bliksemsnel in zijn overlevingsmodus gebracht. Elke emotie heeft haar eigen fysiologische kenmerken. Als we bang zijn, stroomt het bloed naar de benen; als we boos worden, stroomt het naar de handen.
- Ons verstand, voorin ons brein in de prefrontale cortex, reageert wat traag. Maar het haalt ons emotionele brein, de amygdala, wel in en gaat kijken wat er precies aan de hand is. Dan beoordelen we onze eerste indruk nog eens en bekijken wat het hechtingssignaal ons te zeggen heeft over de veiligheid van onze band. Carrie komt langs die weg tot catastrofale conclusies. Ze zegt: ‘Net als het lijkt dat we zover zijn dat we gaan vrijen, zeg je dat je te moe bent. Dan raak ik helemaal van streek. Alsof je me niet meer wilt. Alsof ik gewoon een van je kameraadjes ben. Ik ben niet bijzonder voor je.’ Haar man Derek zegt: ‘Mag ik niet gewoon moe zijn?’ En Carrie antwoordt: ‘Niet als je de hele avond met me hebt zitten flirten en bepaalde verwachtingen gewekt hebt. Als het er dan toch niet van komt, dan heb ik wat hulp nodig om daarmee om te gaan. Ik wil niet blijven steken in mijn woede.’
- We komen op een bepaalde manier in beweging, naar onze geliefde, of juist weg van haar of hem, of tegen hem of haar in. Die actiebereidheid zit ingebakken in elke emotie. Woede gebiedt ons dichterbij te komen en te gaan vechten. Schaamte maakt dat we ons terugtrekken en ons verstoppen. Angst doet ons vluchten of verstijven, of in extreme omstandigheden ons omdraaien en de tegenaanval inzetten. Verdriet zet ons aan tot rouw en loslaten. Hannah zegt over de ruzies met haar man: ‘Ik wil alleen maar wegrennen. Ik moet wegwezen. Als ik zijn boze gezicht zie ben ik al weg. Hij zegt dat ik me van hem afmaak, maar ik hoef de woede in zijn stem maar te horen of mijn voeten gaan al. Ik kan gewoon niet blijven staan luisteren.’
En dat gebeurt allemaal in minder dan een oogwenk. Charles Darwin, die gefascineerd was door de heftigheid van emoties en hun rol in de strijd om te overleven, wilde wel eens weten hoeveel controle hij had over zijn emoties. Dan ging hij staan bij de glazen wand van het terrarium in de Londense dierentuin waarin een reuzenadder was ondergebracht en probeerde keer op keer om niet terug te deinzen als de adder hem aanviel. Het lukte hem nooit. Zijn lichaam reageerde altijd met die angstreflex ook al vertelde zijn gezonde verstand hem dat hij volkomen veilig was.
Hoe werkt dat in een relatie? Op een open en teder moment hoor ik mijn partner ineens een kritische opmerking maken. Ik voel hoe mijn lichaam verstijft. Het voelen van de pijn en mijn terugtrekkende beweging hebben minder dan tweehonderdste van een seconde gekost (dat is ongeveer de tijd die volgens wetenschappers nodig is om iemands emotie van zijn gezicht af te lezen). Het moment van tederheid is weg. Emoties vertellen ons wat belangrijk is. Zij geven richting aan ons handelen, als een intern kompas.
Verrijk je Relaties werkt met de EFT-methode van Sue Johnson. Dit is een beproefde methode. Wil je meer weten of wil je een vrijblijvende intake? Neem contact met mij op. Verrijk je Relaties helpt je graag.